Twee jaar geleden maakte jeugdzorginstelling Levvel, waar gedragswetenschapper Esther Slagboom (36) werkt, een ingrijpende transitie door. Een aantal kleinschalige woongroepen liepen vast: kinderen hadden steeds complexere problemen en de druk op de teams werd te groot. “We stonden steeds vaker voor de keuze: kiezen we voor de behoefte van het kind of die van het team?” Het was duidelijk dat er iets moest veranderen. “We wilden niet langer brandjes blussen maar echt bouwen aan vertrouwen, en dat kan alleen met relationeel werken,” vertelt Esther.

Voor de transitie werkte Esther over drie groepen van 4 kinderen, met 4,5 fte begeleiders (die lange dagen maakte) per groep, een teamcoach en een gedragswetenschapper. Na de transitie begeleidt ze één groep van maximaal 6 kinderen, ondersteund door 8 fte begeleiders, een gezinswerker, coach on the job, gedragswetenschapper en teamleider. “We hebben gekozen voor een groter en stabiel team, zodat elk kind én elke hulpverlener gezien wordt,” zegt Esther.

Door de inzet van meer personeel ging de werkdruk omlaag en kon er gewerkt worden aan een reflectie- en leerstructuur binnen teams. Essentieel voor relationeel werken. “Onze kinderen hebben vaak een complexe achtergrond, weinig vertrouwen in volwassenen en zijn gewend dat mensen weer verdwijnen. Relationeel werken betekent: blijven, juist als het moeilijk wordt.”

Kinderen testen: wie kan ik vertrouwen? Juist dan is het belangrijk om te blijven staan.”

Beheersen versus verbinden

Relationeel werken is een flinke uitdaging, benadrukt Esther. “Op leuke momenten is het niet zo moeilijk, maar de echte test komt als het spannend wordt. Dan gaat het erom oprecht te blijven communiceren met het kind en bij je eigen gevoel te blijven: ‘Ik merk dat ik dit lastig vind en keur je gedrag niet goed, maar ik blijf bij je.’”

Dat is het verschil tussen beheersen en verbinden. “Niet denken: ‘je doet dit expres’ of ‘je manipuleert me’, maar stilstaan bij wat er gebeurt en waarom. Kinderen zijn eigenlijk voortdurend op zoek naar een afwijzing. Ze testen: wie kan ik vertrouwen? Juist dan is het belangrijk om te blijven staan.”

Het gedrag van kinderen ‘uithouden’ zonder meteen te bestraffen, voelt soms onnatuurlijk.”

Verdragen, loslaten, blijven

Het vraagt veel van de hulpverleners. “Je moet leren verdragen,” zegt Esther. “Het gedrag van kinderen ‘uithouden’ zonder meteen te bestraffen, voelt soms onnatuurlijk. Als een kind jou uitscheldt, grenzen opzoekt of een onveilige keuze maakt, voel je onmacht. Je denkt: dit kan ik toch niet toelaten? Maar je moet het verdragen en onderzoeken wat er gebeurt bij het kind én bij jezelf.”

Niet alles is te beheersen, voegt Esther toe. “Een meisje dat buiten het gevaar loopt om in handen te vallen van verkeerde mannen, wil je beperken en controleren. Wij kiezen er bewust voor om er voor haar te zijn, te ondersteunen en te vragen wat ze nodig heeft. Door samen het vertrouwen op te bouwen, ontstaat er echte veiligheid, zonder dat we de controle hoeven af te dwingen.” Dat is ontzettend lastig, ook voor Esther, die zelf toegeeft soms bang te zijn voor wat er mis kan gaan. 

Het is een van de engste dingen: naar je eigen gedrag kijken, kwetsbaar zijn en fouten erkennen.”

Reflectie en leren

Relationeel werken vraagt continue reflectie. “Het is een van de engste dingen: naar je eigen gedrag kijken, kwetsbaar zijn, fouten erkennen. Sorry zeggen tegen een kind hoort daar ook bij. We evalueren vaak casussen met het team, ondersteunen elkaar, grijpen in waar nodig en leren steeds meer op elkaar terug te vallen. Dat gaat elke dag een beetje beter.”

Het magische effect

En het werkt! ”Kinderen hoeven niet te verhuizen en durven zichzelf te laten zien.” Ze lacht: “Relationeel werken is topsport. Het is zwaar, intensief en soms pijnlijk, maar bovenal magisch om te zien hoe kinderen zich veilig voelen en leren te vertrouwen in ons en nog belangrijker: in zichzelf.”